Met Vysotsky gaf Zuidpool TAZ de sporen
Het Theater-aan-Zee-festival (TAZ), werd dit jaar artistiek op de sporen gezet door Theater Zuidpool uit Antwerpen en dat betekende meteen dat er een eigenzinnige keuze werd gemaakt waarin jonge theatermakers en verschillende disciplines een kans kregen. Tegelijk was het voor Zuidpool een gelegenheid om dit festival een symbolische betekenis te geven door er op te wijzen dat theaterkunst strijdkunst is, vooral nu alweer gesnoeid wordt in de subsidies. Het kan zijn dat de toekomst van TAZ gewaarborgd is, maar daarom nog niet deze van een steeds groter wordend aantal beloftevolle en goedwerkende ensembles.
Daarom is het teruggrijpen van Zuidpool naar Siberië, een productie van tien jaar geleden, om het festival 2015 te openen als een symbolische daad te interpreteren. Het daverend openingsconcert in de NMBS-loods in Oostende met songs van Vladimir Vysotsky was meteen duidelijk. De teksten en de muziek van de Rus Vysotsky uitgevoerd door een ‘gemengd’ ensemble van muzikanten, musicerende en zingende acteurs (Jan Bijvoet, Sjoerd Bruil, Jorgen Cassier, Sofie Decleir, Tijs Dilbeek, Mauro Pawlowski, Koen van Kaam) sloegen in dank zij een vertolking die vanuit zowel het hoofd, het hart als de buik kwam.
Tien jaar geleden werden de subsidies voor de net aangetreden artistieke kern van Theater Zuidpool gehalveerd en moest het programma van de voorziene start gewijzigd worden. Het werkproces dat al begonnen was om de complexe en vaak extreme omstandigheden van het leven te ontleden via verhalen van Tsjechov en andere Russische schrijvers, werd dan stopgezet en enkel nog de liederen van protestzanger Vladimir Vysotsky (1938-1980) bleven over om er meteen ook het
protest van het nieuwe Zuidpool mee te demonstreren. Nu, tien jaar later, blijkt onzekerheid nog altijd actueel en is enig verzet aangewezen.
Natuurlijk ging het bij Vysotsky om meer dan een geschil over subsidies. Hij was in de ogen van het toenmalige sovjetregime een dissident, een gevaarlijke kunstenaar die, toen hij in 1980 op zijn 42ste jaar, door een hartstilstand overleed, in niet minder dan zeshonderd liederen angst, verraad, misdaad, armoede en corruptie in de Sovjet-Unie had ontleed en aangeklaagd. Maar tegelijk bezong hij de solidariteit en ongeziene levenswil van miljoenen mensen die hij, ondanks de drastische tegenwerking van de overheid wist te bereiken, desnoods door ze dan maar gratis en clandestiene concerten te geven.
Na ongelukkige kinderjaren in een gebrekkig gezin en een verblijf als knaap in de toenmalige DDR, geraakte hij al op zijn dertiende verslaafd aan alcohol en later ook aan morfine. Zijn enige toeverlaat is dan zijn gitaar. Hij begint liederen te schrijven en gaat zijn familie zoeken in Moskou waar hij een leven langs straten en pleinen leidt. Wat hij hoort van lotgenoten verwerkt hij in zijn muziek en zijn teksten. Hij zingt over angst, onrust, goelags-ervaring en liefde, alsof hij het allemaal zelf heeft meegemaakt. Hij zingt in café’s en op kamers, in parken en op straathoeken. De stalinistische overheid weigert hem elke erkenning of toegang. Zijn muziek wordt door vrienden op cassettes opgenomen en doorgegeven. In korte tijd kan men zijn muziek uit ontelbare open ramen horen. Hij is de zanger van het volk geworden. Thema’s als oorlog, vrede, rechtvaardigheid, bevrijding komen geregeld aan bod, niet zonder ironie of sarcasme. ‘Het regent water, het regent bloed’, klinkt het in één van de liederen waarmee TAZ wordt ingezet. Niet al zijn liederen zijn even sterk en sommige soms moeilijk wat beeldspraak betreft. Opvallend is zijn geloof in een kentering, in een nieuw begin. De aarde, zegt hij, is al zo vaak gefolterd en verminkt, vertrapt en verbrand. Is de aarde nu dood? Neen, zij is slechts verstomd door de vlammen.
In 1964 (en na twee mislukte huwelijken) wordt de zwerver binnengehaald door Joeri Ljoebimov die dan in Moskou het Taganka-theater opent en in Vysotsky de acteur ontdekt, die onder meer met een Hamlet-creatie opzien baart. Maar Ljoebimov die een vernieuwend (minder socialistisch realistisch) en poëtisch theater wou uitbouwen, werd door de regime-bonzen gewantrouwd en op de duur verplicht de Sovjet-Unie te verlaten. Waarna het Taganka-theater in gezagsgetrouwe handen kwam. Inmiddels is Vysotsky’s leven een bestaan tussen creativiteit en drugs-en drankverslaafdheid geworden. In die periode, in 1967, komt hij toevallig in contact met de Franse filmactrice Marina Vlady (1938), van Russische komaf, die op een festival in Moskou te gast is. Het is liefde op het eerste gezicht en in 1969 huwen ze. Belangrijk is dat Marina Vlady, door haar artistieke reputatie en financiële middelen en het feit dat ze vanuit Frankrijk ook politiek gesteund werd, veel kon doen om de carrière van Vladimir op een professionele manier te helpen uitbouwen, zelfs tegen de zin van de Sovjet bureaucratie. Zij heeft Vysotsky gedurende de laatste twaalf jaar van zijn leven, in evenveel goede als kwade dagen, met een oneindig geduld en een onwaarschijnlijke liefde, laten uitgroeien, niet enkel tot een ‘ster’, maar tot een ‘planeet’: sterrenkundigen hebben planeet nr. 2374 Vladvysotsky genoemd. Over haar periode met Vysotsky schreef Marina Vlady in 1985 het boek Vladimir of de onderbroken vlucht (De Boekerij. Verdeling: De Standaard Uitgeverij).
In hoeverre de kennismaking met werk van Vysotsky op TAZ (in vertalingen van Bob Snijders en Johan De Boose en inleidende videobeelden van Jelle Brandt Corstius) een revelatie of een herdenking was, doet er weinig toe. In elk geval heeft Zuidpool weer een aanzet gegeven om meer te weten te komen over die Rus, die door de enen een ‘legendarische popzanger’, door de anderen een ‘passionele Jacques Brel’ wordt genoemd. Belangrijk is ook er op te wijzen dat in een tijd van ‘koude oorlog’ een zo warme liefde is mogelijk geweest en vooral dat kunst in gelijk welke vorm in gelijk welke politieke of maatschappelijke situatie, niet enkel een zalvende, maar vooral een bevrijdende factor kan zijn.
Info: www.zuidpool.be
