Gavrilo Princip. De Warme Winkel bekijkt 1914

Wie Gavrilo (Gabriël) Princip (1894-1918) was, zal wellicht iedereen nu al weten: hij was het die eerder toevallig aartshertog en troonopvolger Franz Ferdinand van Oostenrijk (1863-1914) op 28 juni 1914 in Sarajevo doodschoot, wat meteen (een betwistbare) aanleiding gaf tot het startschot van de Eerste Wereldoorlog. Sinds 1908 was Bosnië geannexeerd met Oostenrijk-Hongarije en de dieperliggende oorzaken voor een grote oorlog lagen, volgens historici, in erfeniskwesties aan de hoven van vorsten en vorstinnen.

De zwak geboren Gavrilo groeide op als een taaie en intelligente jongeling die avant-garde auteurs las en zich verdiepte in bevrijdings- en strijdtheorieën tegen de Ottomaanse en Oostenrijkse overheersing. In 1912 wou hij meevechten in de eerste Balkanoorlog (tegen Turkije) aan de kant van de pro-Servische Bosniërs, maar hij werd door de legerleiding afgekeurd. Dan zocht hij contact met een geheime verzetsbeweging.

De aanslag op Franz Ferdinand was eigenlijk een uit de hand lopende, want slechte planning van enkele militante studenten van een Bosnisch-Servische afscheidingsbeweging die zich Zwarte Hand noemde. Eerst werd een bommetje gegooid dat echter onder de verkeerde auto terecht kwam. De daders gaven er de brui aan terwijl hun kameraad Gavrilo Princip een broodje ging halen. Toen hij de bakkerij uitkwam, zag hij hoe de auto van Franz Ferdinand (eigenlijk ook onverwacht) zijn weg opkwam. Princip trok verbouwereerd zijn pistool (een FN model 1910 gemaakt in België) en loste een drietal schoten. Ferdinand werd geraakt in de hals, zijn vrouw Sophie in de buik. Het derde schot maakte geen dodelijk slachtoffer. Princip poogde zich door het hoofd te schieten, wat omstanders hem konden beletten. Net nog minderjarig, werd hij veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf maar overleed aan bot-tuberculose in 1918.

Deze voorgeschiedenis lijkt wel het scenario voor een misdaadfilm en daar is het bij het collectief De Warme Winkel ook

om te doen. De reconstructie en het verdere verloop die De Warme Winkel van dit overhaaste begin van de Eerste Wereldoorlog maakt, is gesitueerd in een filmdecor dat spelenderwijs wordt opgebouwd en waarin werkelijk een film wordt aangemaakt. Een aanpak die onvermoede mogelijkheden schept. Film op theater maken resulteert in een verrassend theatraal geheel. Via feiten van honderd jaar geleden worden zinspelingen gemaakt op aanslagen iets dichterbij, onder andere op Pim Fortuyn. Ook de oorlog in Syrië wordt er even bij betrokken waar Princip voor sommigen een voorbeeld zou zijn.

Gevolgd door een camera (Emo Weemhoff) krijgen Jeroen De Man, Maria Kraakman, Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen, Ward Weemhoff, volop kansen om de leerling-anarchist in velerlei situaties en gevoelens zowel te parodiëren als er toch een opmerkelijk personage van te maken, een verwoed biljarter die tussen de stoten in, zijn kameraden op de hoogte brengt van zijn onweerstaanbare drang een aanslag te plegen. Zo is de voorstelling gelardeerd met hilarische, ironische momenten en filmfragmenten die van Princip geen held maken, maar hem ook niet als ongevaarlijk afdoen.

Gavrilo Princip is de eerste grote zaal productie van De Warme Winkel, meteen een productie die duidelijk maakt dat het collectief zich amuseert met het dooreenschudden van feiten en situaties, maar ook met het op de proef stellen van zijn publiek.

Je wordt verwelkomd op repetitief aangebrachte begintonen van An der schönen blauen Donau (1866) van Johann Strauss jr. (1825-1899). Met een paar revolverknallen en verwijzingen naar aanslagen kan de voorstelling beginnnen, maar eerst komt een dankwoord aan het adres van ongemeen veel personen en organisaties die zogezegd Princip herdenken, eventueel huldigen, waardoor het geduld van het publiek dreigt op te geraken. Dan komt nog het aftellen van de jaren tussen 2014 en 1914, een aftelling die een paar keer kort onderbroken wordt voor een gedenkwaardig gebeuren, zoals mei ’68.

Precies het saaie aftellen van honderd jaar vol herinneringen moet het publiek er attent op maken dat een groot deel van de bevolking niet graag herinnerd wordt aan oorlogsjaren en de nasleep er van. Zelfs al is dit niet de bedoeling van de makers, dan nog is het aanvaardbaar dat ze het doen omdat wat daarna komt, volkomen het tegengestelde is. Je maakt een wervelende, boeiende voorstelling mee in een voortdurend verschuiven van handelingen en beelden.

Met Gavrilo Princip wordt niet getracht een standbeeld voor de man op te richten, maar wel om toch iets op te roepen van de tijd en de verwarde inzet van allerhande mensen om er iets aan te veranderen. Princip behoort nu eenmaal tot de geschiedenis, ondanks de vele intriges die er waren voor en na de schoten die hij loste. Dat hij zeker niet vergeten is en momenteel in Servië als een nationale held wordt herdacht, bleek al in juni 2014 uit de feestelijke onthulling van een paar borstbeelden van Princip door toedoen van de Servische filmregisseur, acteur en muzikant Emir Kusturica (1954), bekend van onder meer Life is a miracle (2004).

De voorstelling van De Warme Winkel stelt noch beantwoordt vragen over Princip en zijn mogelijke invloed. Ze maakt nieuwsgierig naar nog meer informatie over het vertroebeld begin in Europa van de twintigste eeuw. Belangrijk is, dat wordt verwezen naar het absurde van veel levensomstandigheden en van het toeval. Je ondergaat de voorstelling als een mengsel van een documentaire en een speelse benadering van de ernst van wat Princip deed, mede gerelativeerd door de afgewogen dosering van de live verfilming.

Info: www.dewarmewinkel.nl